چاقی معمولاً به‌عنوان توده‌بدنی BMI (Body Mass Index) بیش از حد تعریف می‌شود. 30BMI یا بالاتر معیار معمول چاقی در بزرگسالان است. شاخص توده بدنی 40 یا بالاتر به عنوان چاقی شدید (که قبلاً «مرضی» نامیده می‌شد) در نظر گرفته می‌شود که عوارض چاقی را پی دارد. چاقی دوران کودکی با نمودارهای رشد اندازه‌گیری می‌شود. انواع چاقی را می‌تواند از نظر شدت آن، شکل ظاهری و علت، تقسیم‌بندی کرد. اما معمولا وقتی صحبت از انواع چاقی می‌شود، منظور شکل چاقی و محل جمع شدن چربی است.
چاقی چیست؟
چاقی یک بیماری پیچیده و مزمن با دلایل متعدد است که منجر به تجمع چربی بیش از حد در بدن و کاهش سلامتی می‌شود. البته چربی بیش از حد به خودی خود بیماری نیست. اما زمانی که بدن شما چربی اضافی زیادی داشته باشد، عملکرد آن تغییر می‌کند. این تغییرات، پیشرونده هستند و می‌توانند در طول زمان بدتر شوند و منجر به اثرات نامطلوب بر روی سلامتی گردند.
انواع چاقی از نظر شدت
ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی چاقی را بر اساس شدت آن به سه گروه طبقه‌بندی میکنند و برای انجام این کار از BMI استفاده میکنند. لازم به ذکر است که اگر BMI فرد بین 25.0 تا 29.9 کیلوگرم بر مترمربع باشد، او را در رده «اضافه وزن» قرار می‌دهند و به عبارت دیگر به او «چاق» اطلاق نمی‌شود. سه دسته کلی از انواع چاقی بر اساس شدت وجود دارد که درمان‌هایی که برای آنها ارائه می‌شوند می‌توانند متفاوت باشند. این سه دسته عبارتند از:
- چاقی کلاس یک: BMI 30 <35 کیلوگرم بر متر مربع.
- چاقی کلاس دو: BMI 35 <40 کیلوگرم بر متر مربع.
- چاقی کلاس سه: BMI بیشتر از 40
«چاقی مرضی» (morbid obesity) یک اصطلاح قدیمی برای چاقی کلاس سه است. در پزشکی، «مرض» به معنای مشکلات سلامتی است. پزشکان از چاقی کلاس سه به‌عنوان «مرض» یاد کرده‌اند، زیرا به احتمال زیاد با بیماری‌های مختلفی همراه است. با این حال، در حال حاضر این اصطلاح به دلیل بار منفی آن کنار گذاشته شده است.
بیشتر بدانید: همه چیز درباره عمل معده
تقسیم‌بندی انواع چاقی بر اساس شدت برای کودکان متفاوت است.
چاقی دوران کودکی چگونه ارزیابی می‌شود؟
پزشکان از BMI برای محاسبه چاقی در کودکان هم استفاده میکنند، اما آن را نسبت به سن و جنسیت کودک بررسی میکنند. یک کودک بزرگتر از 2 سال، زمانی چاق تشخیص داده می‌شود که BMI او بیشتر از 95٪ از همسالان خود در همان جنس باشد. نمودارهای رشد مختلفی برای این محاسبات وجود دارند.
انواع چاقی از نظر محل تجمع چربی
به‌طور کلی می‌توان گفت که محل تجمع چربی در بدن در دو بخش شکم و باسن است. اگرچه معمولا در چاقی، چربی در محوطه شکم تجمع پیدا می‌کند، اما در برخی از افراد این تجمع بیشتر و شدید‌تر است؛ این در حالی است که در برخی دیگر از افراد (عموما زنان در قبل از یائسگی) چربی بیشتر در ناحیه باسن و ران جمع می‌شود. به این دو نوع چاقی، چاقی سیبی شکل و گلابی شکل گفته می‌شود.
چاقی گلابی شکل
این نوع چاقی به‌معنای تجمع بیشتر چربی در ناحیه پایین‌تنه (ران و باسن) است و به دلیل عملکرد هورمون‌های جنسی در زنان، معمولا قبلا از سنین یائسگی رخ میدهد. با این حال، پس از یائسه‌شدن الگوی چاقی این زنان نیز مشابه مردان، سیبی‌شکل می‌شود. به عبارت دیگر، با تغییرات هورمونی چربی‌های کمتر در نواحی باسن و ران جمع می‌شوند، بلکه در شکم و اطراف احشا تجمع پیدا میکنند. البته این بدان معنا نیست که زنان در قبل از سنین یائسگی به چاقی سیبی شکل مبتلا نمی‌شوند، بلکه منظور این است که چاقی گلابی شکل اکثرا در زنان قبل از یائسگی دیده می‌شود.
چاقی سیبی شکل
چاقی سیبی، شکل معمول چاقی است که در مردان و در زنان (بیشتر بعد از سنین یائسگی) رخ میدهد. در این نوع از انواع چاقی، چربی‌ها در محوطه شکم و در اطراف احشاء جمع می‌شوند و قسمت میانی بدن فرد را عریض میکنند. این عریض‌شدن قسمت میانی به بدن فرد ظاهری سیبی شکل میدهد و به همین دلیل به این نوع از انواع چاقی، چاقی سیبی می‌گویند.
چاقی سیبی شکل رایج‌تر است یا گلابی شکل؟
همان‌طور که ذکر شد، اکثر افرادِ دچار چاقی، به چاقی سیبی شکل، که از نظر تاثیر بر سلامتی بدترین نوع از انواع چاقی است، مبتلا می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهند که چربی‌هایی که در اطراف محوطه شکم جمع می‌شوند بیشترین ارتباط را با بیماری‌های قبلی‌عروقی و دیابت دارند. آنها فاکتورهایی را در خون آزاد میکنند که سبب التهاب می‌شوند و عملکرد صحیح هورمون‌ها را تحت‌تاثیر قرار میدهد. به همین دلیل در میان انواع چاقی سیبی و گلابی، چاقی سیبی شکل که رایج‌ترین نوع آن هم هست، با مشکلات مرتبط با سلامتی بیشتری مرتبط است.
انواع چاقی از نظر علت
اگرچه در اکثر مواقع بیش از یک علت در چاقی دخیل است، به‌طور کلی می‌توان گفت که انواع چاقی از نظر علت شامل موارد زیر است:
چاقی به علت بدون تحرکی
این نوع از انواع چاقی به‌دلیل عدم تحرک ایجاد می‌شود. عدم فعالیت بدنی نه تنها به تعادل انرژی مثبت و ایجاد چاقی کمک می‌کند، بلکه با افزایش نشانگرهای التهاب سیستماتیک نیز مرتبط است. بی‌تحرکی زمانی رخ میدهد که بدن خود را برای مدت طولانی حرکت نمی‌دهید و یا به عبارت دیگر ورزش نمی‌کنید. این می‌تواند شامل مواردی مانند نشستن یا درازکشیدن روی مبل و تماشای تلویزیون یا نشستن طولانی‌مدت پشت میز باشد. بهترین استراتژی برای جلوگیری از ابتلا به این نوع از انواع چاقی این است که از نظر بدنی فعال بمانید.
چاقی ناشی از مصرف کالری زیاد
این نوع از انواع چاقی، از شایع‌ترین انواع است و معمولاً ناشی از پرخوری و کم‌تحرکی است. اگر انرژی زیادی مصرف می‌کنید، به خصوص چربی و کربوهیدرات، اما آن را از طریق ورزش و فعالیت بدنی نمی‌سوزانید، بدن شما مقدار زیادی از آن را به عنوان چربی ذخیره می‌کند. موثرترین روش برای جلوگیری و درمان، تنظیم رژیم غذایی و کاهش مصرف غذای روزانه است. اجتناب از مصرف قند در رژیم غذایی و ورزش حداقل 30 دقیقه در روز می‌تواند کمک‌کننده باشد.یکی از راه‌های درمان چاقی ناشی از مصرف کالری زیاد، جراحی لاغری می‌باشد.
چاقی ناشی از ژنتیک
برخی از افراد دارای ژن‌هایی هستند که آنها را به سمت چاقی سوق میدهد. ژن‌هایی که برای چاقی شناخته شده‌اند بسیار متعدد هستند. برخی از آنها فرد را به شدت چاق میکنند و برخی دیگر در چاق شدن و چاق ماندن فرد تاثیر دارند. در موارد چاقی ناشی از ژنتیک، این احتمال وجود دارد که علاوه بر فرد، الگوی چاقی دیده شده در سایر افراد خانواده او نیز مشاهد شود. بسته به عملکر ژن‌ها ممکن است این چاقی خیلی شدید شود.
سخن آخر
انواع چاقی به شیوه‌های گوناگونی تقسیم‌بندی می‌شوند. تقسیم‌بندی چاقی از نظر شدت، محل تجمع چربی و علت آن، رایج‌ترین انواع تقسیم‌بندی است. برای مشخص‌کردن میزان چاقی از شاخص توده بندی استفاده می‌شود. برای اطلاع بیشتر از درمان چاقی مفرط به متخصص و دکتر عمل لاغری و جراح عمومی دکتر زند مراجعه فرمایید.
