شیوع جهانی سنگ کیسه صفرا در بزرگسالان تا 20 درصد گزارش شده است. سنگ کیسه صفرا به‌خودی‌خود نیازی به درمان ندارد، زیرا اکثر افراد مبتلا به سنگ بدون علامت هستند. با این حال، تقریباً 25٪ از افراد علائم و یا عوارض دارند و لازم است برای درمان تحت عمل کوله‌سیستکتومی (لاپاروسکوپی حذف کیسه صفرا) قرار بگیرند.
مطالعات نشان می‌دهند که تشکیل سنگ با چاقی و حتی لاغری سریع در ارتباط است. این مقاله به ارتباط بین چاقی و سنگ کیسه صفرا پرداخته و راهکارهای کاهش وزن صحیح را برای مبارزه با این مشکل ارائه می‌دهد.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
سنگ‌های صفرا رسوبات سختی هستند که در کیسه صفرا، که یک اندام کوچک در سمت راست بالای شکم درست زیر کبد است، ایجاد می‌شوند. سنگ کیسه صفرا می‌تواند آن‌قدر کوچک باشد که به سختی قابل مشاهده باشد یا به بزرگی یک توپ گلف باشد که البته امروزه روش‌های بسیاری مانند لاپاراسکوپی وجود دارد که به راحتی می‌توان سنگ کیسه صفرا را تشخیص داد. این سنگ‌ها می‌توانند یک عدد یا به تعداد زیادی وجود داشته باشند. همچنین ممکن است بدون علامت یا بسیار دردناک باشند.
سنگ کیسه صفرا زمانی تشکیل می‌شود که صفرا، که به هضم چربی کمک می‌کند و در کبد تولید می‌شود، بیش از حد دارای کلسترول یا بیلی‌روبین باشد و اسیدهای صفراوی یا لسیتین (موادی که اجازه می‌دهد چربی با آب مخلوط شود) در آن کافی نباشد. سنگ‌های صفراویِ کلسترولی، شایع‌ترین نوع سنگ هستند، اما سنگ‌های ساخته شده از بیلی‌روبین (که به آنها سنگ‌های رنگدانه دار یا pigment gallstones گفته می‌شود) نیز رایج هستند.
سنگ‌های صفراوی بر اساس محل قرارگیری (کیسه صفرا یا مجاری صفراوی) و ترکیب آنها طبقه‌بندی می‌شوند. تقریباً 90 درصد سنگ‌های صفراوی را سنگ‌های کلسترولی تشکیل می‌دهند که عمدتاً از کلسترول تشکیل شده‌اند. 10 درصد باقیمانده از سنگ‌های رنگدانه سیاه و قهوه‌ای تشکیل شده‌اند که عمدتاً به‌ترتیب از بیلی روبینات کلسیم، کمپلکس‌های کلسیم و گلیکوپروتئین‌های موسین یا بیلی‌روبین غیر کونژوگه تشکیل شده‌اند.
بیشتر بخوانید: بیماری های ناشی از چاقی
علل ایجاد سنگ صفراوی
اگرچه ایجاد این سنگ‌ها با عوامل ژنتیکی در ارتباط هستند، اما برخی از ریسک فاکتورها برای ایجاد سنگ صفراوی وجود دارند که می‌توان به منظور جلوگیری از ابتلا به سنگ آنها را اصلاح کرد. وزن زیاد، ناهنجاری‌های متابولیک از جمله چاقی، هیپرانسولینمی، مقاومت به انسولین و دیابت، یا عدم فعالیت بدنی و تغذیه با مواد پرکالری، شامل افزایش مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده و چربی‌های اشباع شده از جمله ریسک فاکتورهای تشکیل سنگ هستند. علاوه بر این، برخی داروها، مانند استروژن و پروژسترون، می‌توانند فرد را مستعد ابتلا به سنگ کنند.
متخصصان و محققان بر این باور هستند که چاقی می‌تواند منجر به سنگ کیسه صفرا شود، زیرا تعادل کلسترول را با لسیتین و اسیدهای صفراوی در کیسه صفرا تغییر می‌دهد. همچنین وزن اضافی بدن تخلیه کیسه صفرا را دشوارتر می‌کند و این به صفرای غنی از کلسترول اجازه می‌دهد تا در کیسه باقی مانده و به سنگ تبدیل شود.
کاهش وزن ایمن برای کاهش خطر ابتلا به سنگ صفراوی
کاهش وزن یک راه مطمئن برای کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا است. اکثر متخصصان موافق هستند که کاهش وزن آهسته و ثابت برای درمان سنگ، به رژیم‌های غذایی سخت ترجیح داده می‌شود. کاهش وزن سریع، یعنی 1.5 کیلوگرم یا بیشتر در هفته، می‌تواند به روشی مشابه با چاقی باعث ایجاد سنگ کیسه صفرا شود؛ یعنی تعادل کلسترول، لسیتین و اسیدهای صفراوی را تغییر دهد و از تخلیه مناسب کیسه صفرا جلوگیری کند.
افرادی که جراحی لاغری انجام داده‌اند، بیش از هر کس دیگری در معرض خطر ایجاد سنگ کیسه صفرا هستند، زیرا کاهش وزن قابل توجهی را در سه تا شش‌ماه اول خواهند داشت. نوع جراحی لاغری هم مهم نیست، زیرا این کاهش وزن سریع است که سبب تشکیل سنگ می‌شود و نه خود جراحی.
سنگ کیسه صفرا پس از جراحی لاغری به قدری شایع است که اکثرا به بیماران از همان ابتدا داروی ursodiol داده می‌شود که با کاهش تولید کلسترول و حل‌کردن آن در صفرا از تشکیل سنگ جلوگیری می‌کند.
کاهش وزن نیم‌کیلو تا یک‌کیلو در هفته یک هدف خوب برای اکثر افراد است. کاهش وزن متوسط، نه تنها به جلوگیری از سنگ کیسه صفرا کمک می‌کند، بلکه عادات خوب غذایی را ایجاد می‌کند که مانع از برگشت وزن و تشکیل سنگ می‌شوند. بالا و پایین رفتن مکرر وزن خود یک عامل مهم برای ایجاد سنگ صفراوی است.
وقتی صحبت از پیشگیری از سنگ کیسه صفرا می‌شود، نوع غذایی که می‌خورید واقعاً مهم نیست. نکته مهم پرهیز از خوردن زیاد است. رژیم‌های بسیار کم چرب انتخاب خوبی نیستند زیرا آنها انقباضات کیسه صفرا را مهار می‌کنند و تخلیه کیسه را سخت‌تر کرده و اجازه می‌دهند صفرا به جای آزاد‌شدن در روده کوچک، تجمع پیدا کند و پس از ترکیب با کلسیم، تبدیل به سنگ شود.
راهکارهایی برای کاهش وزن صحیح برای پیشگیری از سنگ کیسه صفرا
اول از همه بهتر است به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید تا بر اساس شرایط بدنی شما یک رژیم مناسب را تجویز کند. در عین حال راهکارهای زیر هم می‌توانند کمک موثری به کاهش وزن صحیح و اصولی بکنند.
- وعده‌های غذایی خود را از قبل برنامه‌ریزی کنید، به خصوص زمانی که بیرون غذا می‌خورید.
- یک دفترچه غذایی داشته باشید. افرادی که هر چیزی را که مصرف می‌کنند در عرض 15 دقیقه پس از خوردن ثبت می‌کنند، وزن بیشتری نسبت به کسانی که دفتری ندارند کم می‌کنند. برخی از نرم افزارها هم در این زمینه به شما کمک می‌کنند.
- یک لیست از مواد غذایی کم کالری مورد علاقه خود تهییه کنید و سعی کنید همیشه مقداری از آنها را در خانه و محل کار داشته باشید.
- تنها به میزانی غذا بخورید که سیر شوید. اگر آهسته و آگاهانه غذا بخورید، کمتر احتمال دارد که پرخوری کنید، زیرا حدود 15 تا 20 دقیقه طول می‌کشد تا مغز احساس سیری را به شما القا کند.
- اگر غذاهای مصرفی پر چرب هستند، روغن غذا را کم کنید، اما به خاطر داشته باشید که نباید آن را حذف کنید.
- سعی کنید هنگام غذا خوردن کارهای دیگر را کنار بگذارید. برای مثال تلویزیون نبینید یا با تلفن حرف نزنید. این کارها سبب می‌شوند که بیشتر بخورید.
- همراه غذا از سالاد و سبزی استفاده کنید.
- تا حد امکان از ترشیجات و چیزهایی که اشتهای شما را بیشتر می‌کنند اجتناب کنید.
- برای تعدیل مزاج خود به یک متخصص تغذیه آشنا با مزاج‌ها یا متخصص طب سنتی مراجعه کنید.
سخن آخر
سنگ‌های کیسه صفرا، رسوبات سختی هستند که در کیسه صفرا و یا مجرای آن تشکیل شده و ممکن است سبب التهاب و جلوگیری از خروج صفرا شوند و از این طریق درد و مشکلات مختلفی را ایجاد کنند. در این شرایط لازم است کیسه صفرا برداشته شود. سنگ کیسه صفرا ارتباط زیادی با چاقی دارد. علاوه بر این، لاغری سریع هم به دلایلی مشابه با چاقی سبب تشکیل این سنگ‌ها می‌شوند. بهترین راه برای جلوگیری از ساخته‌شدن سنگ‌های صفراوی کنترل وزن و کاهش آن به شکل ملایم است. کاهش وزن نباید یک کیلوگرم در هفته بیشتر باشد. همچنین نباید چربی از غذا حذف گردد.
