برخی بیماری‌ها همچون سمی خاموش که امکان دارد هیچ‌گونه نشانه یا علائم هشداردهنده‌ای به همراه نداشته باشند، به تدریج پیشرفت کرده و انسان را درگیر می‌کنند. دیابت، یکی از این دست بیماری‌های مزمن به شمار می‌رود.
بر اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، تعداد افراد مبتلا به بیماری دیابت از سال 1998 که 108 میلیون نفر بوده است، به 422 میلیون نفر در سال 2014 و 537 میلیون نفر در سال 2021 تخمین زده شده است. نکته قابل تامل اینکه حدود 25 درصد افراد حتی از ابتلای خود به این بیماری آگاه نیستند.
بدون شک، پیش رفتن چنین روندی سرسام‌آور در افزایش شمار بیماران درگیر با دیابت، فاجعه‌ای جهانی را رقم خواهد زد؛ بنابراین، پزشکان و افراد فعال در حوزه‌ی سلامت توصیه‌ی اکید به تغییر سبک زندگی، به عنوان بهترین روش پیشگیری، کنترل و درمان بیماری دیابت دارند.
دیابتی ها چه نوع غذایی باید بخورند؟
اصلاح رژیم غذایی و پیروی از یک برنامه غذایی درست به عنوان یکی از مهم‌ترین سازه‌های تغییر سبک زندگی شناخته شده و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ حال زمانی که صحبت از بیماران دیابتی به میان می‌آید، با توجه به اینکه تغذیه سالم، مهم‌ترین ابزار در دست برای کنترل و مدیریت دیابت به حساب می‌آید، این مهم بیش از پیش آشکار خواهد شد.
به بیان ساده‌تر، هرآنچه فرد می‌خورد، تاثیری مستقیم بر سطح قند خون خواهد داشت، پس با یک برنامه غذایی سالم، سبک غذا خوردن صحیح و ارائه لیستی از بایدها و نبایدها، حتی‌الامکان می‌توان از نوسانات شدید قند خون در بدن جلوگیری کرد. خالی از لطف نیست اگر بدانیدرژیم غذایی، نه تنها در فرآیند کنترل بیماری دیابت، بلکه در میزان انرژی و احساسات این افراد نیز تاثیر بسزایی خواهد داشت.
اکنون سوالاتی از این قبیل در ذهن شکل می‌گیرند:
رژیم غذایی سالم برای افراد دیابتی چیست؟ درست خوردن چگونه است؟ تغذیه سالم برای این افراد باید چه گروه‌های غذایی را شامل شود؟
در ابتدایی‌ترین قدم، مهم‌ترین نکته‌ی قابل ذکر این است که رژیم غذایی خاص و واحدی که برای تمام بیماران دیابتی قابل تجویز باشد، وجود ندارد، زیرا عواملی همچون سن، جنسیت، عوامل وراثتی و ژنتیکی، میزان فعالیت بدنی، اهداف زندگی و سطح کیفی مورد انتظار در زندگی در این امر تاثیرگذار هستند.
بنابراین، مقالاتی از این دست نیز تنها بر اساس منابع معتبر موجود، آشنایی و نمایی کلی به بیماران ارائه می‌دهد و بدون شک برای حصول اطمینان از روند درمان بهینه، باید بیمار دیابتی در نهایت با پزشک و متخصص تغذیه خود برای دریافت بهترین برنامه‌ی شخصی‌سازی شده متناسب با جدول ترجیحات شخصی خود مشورت نماید.
به خاطر داشته باشید در یک نگاه کلی، رژیم غذایی یک بیمار دیابتی تا حد زیادی مشابه رژیم غذایی سالمی است که برای افراد دیگر توصیه می‌شود. رژیمی متعادل مبتنی بر تنوع و گنجاندن غذاهای مختلف از همه‌ی گروه‌های اصلی غذایی است که باید در مقادیر درست و کنترل شده بر اساس نیازهای بدن و با زمان‌بندی مناسب در نظر گرفته شود.
گروه‌های اصلی غذایی شامل:
- میوه و سبزیجات
- غذاهای نشاسته‌ای، نان و غلات
- غذاهای پروتئینی، گوشت، حبوبات، تخم‌مرغ و مغزها
- شیر و لبنیات
باید ها و نباید های رژیم غذایی دیابتی ها
عاملی که سبب ارائه‌ی رژیم‌های غذایی سخت‌گیرانه‌تر و دقیق‌تر همراه با پرهیزهای غذایی به بیماران دیابتی می‌شود، این است که تاثیر یک ماده‌ی غذایی بر دیابتی‌ها به تاثیر آن بر توانایی بدن در فرآوری گلوکز بستگی دارد و مهم‌ترین اهدافی که در رژیم غذایی صحیح یک فرد دیابتی دنبال می‌شود، استوار بر منع اوج‌گیری پیک انسولین و افزایش شدید، ناگهانی و آنی قند خون است.
همه غذاها باعث افزایش سطح قند خون نمی‌شوند. غذاهای فرآوری شده، غذاهای چرب، مواد غذایی با قند اضافه شده و غیره می‌توانند باعث افزایش سطح قند خون شوند. با این حال، میوه‌ها و سبزیجات تأثیر متفاوتی بر آن دارند و به نوع میوه‌ی مصرفی بستگی زیادی دارد. در ادامه، به طور خلاصه، مهم‌ترین نکاتی که باید در برنامه‌ی غذایی افراد دیابتی در نظر گرفته شوند، شرح داده شده‌اند.
- با وجود اینکه از کربوهیدرات به عنوان منبع انرژی بدن یاد می‌شود، برخی از آنها سطح گلوکز خون را بیش از بقیه افزایش می‌دهند. شاخص گلایسمی، نحوه‌ی افزایش قند خون را در یک غذای حاوی کربوهیدرات در بدن اندازه‌گیری می‌کند. با توجه به اینکه غذاهایی که شاخص گلایسمی بالایی دارند، باعث نوسانات قند خون می‌شوند، مصرف آنها برای بیماران دیابتی باید به حداقل رسیده و یا از آنها اجتناب کنند. از سوی دیگر، غذاهایی با شاخص گلایسمی پایین که سیری طولانی مدت‌تری را به دنبال دارند، بهترین انتخاب برای این افراد است.
- غلات فرآوری شده باید با غلات کامل و گوشت قرمز با گوشت بدون چربی یا ماهی جایگزین شود و مقدار زیادی لوبیا و حبوبات در رژیم غذایی افراد دیابتی در نظر گرفته شود.
- چربی‌های اشباع‌شده، تنقلات و دسرهای پرکالری و به طورکلی چربی‌های ترانس از جمله ممنوعات برنامه‌ی غذایی بیمار دیابتی هستند.
رژیم غذایی دیابتی ها بر مبنای وعده های غذایی
صبحانه: درحالی که در دنیای امروز، برخی افراد به دلیل برنامه‌ی فشرده‌ی زندگی از وعده‌ی صبحانه غافل می‌شوند، برای افراد دیابتی این وعده یک باید به حساب می‌آید که موجب تحت کنترل درآوردن و ثبات قند خون در طول روز خواهد شد.
حساسیت به انسولین، صبح‌ها یعنی در شروع روز به بیشترین حد خود می‌رسد؛ بنابراین، یک برنامه‌ی غذایی منظم شامل صبحانه‌ی کامل با حذف پرخوری‌های شبانه و آخر شب بهترین انتخاب برای افراد دیابتی به نظر می‌آید.
اما اشتباه برداشت نکنید! صبحانه‌ی کامل، دلیل بر مفصل پنداشتن وعده‌ی صبحانه در افراد دیابتی نیست.
در ادامه، جداولی (برای هریک از وعده‌های غذایی) که نمایش‌دهنده‌ی برخی انتخاب‌های درست بیماران دیابتی است، آورده شده‌اند.
| نام وعده غذایی: صبحانه | |
| صبحانه سرشار از فیبر | بلغور جو دوسر |
| اوتمیل | |
| حبوبات | |
| دانه‌ها شامل دانه چیا، کتان، شاهدانه | |
| میوه‌ها شامل انواع خانواده‌ی بری‌ها، سیب، گلابی، آووکادو | |
| صبحانه سرشار از پروتئین‌های بدون چربی | تخم‌مرغ آب‌پز |
| توفو(پنیر سویا) | |
| ماست یونانی | |
| پنیر کاتیج | |
| مغزها و کره‌ی آنها | |
جراحی چاقی یکی از راهکارهای لاغری است که حتی برای کنترل قندخون هم از این عمل استفاده می کنند. دکتر عبدالله زندی متخصص و جراح چاقی با بیش از 20 سال تجربه در این زمینه فعالیت دارد که می توانید برای مشاوره و درمان چاقی در تهران به ایشان مراجعه فرمایید.
به عنوان مثال، اگر فرد دیابتی مایل به خوردن پروتئین همراه با کمی چربی سالم است می‌تواند تخم‌مرغ را به جای آب‌پز به شکل سرخ‌شده با کمی روغن زیتون مصرف کند.
ناهار:
| نام وعده غذایی: ناهار | |
| دانه‌های غلات کامل | برنج قهوه‌ای |
| کینوا | |
| انواع سالاد و سبزیجات | سالاد با سس رژیمی |
| اسفناج، کلم‌برکلی، هویج، فلفل‌دلمه‌ای، سیر، بادمجان | |
| انواع سوپ‌ها | سوپ لوبیا و سبزیجات |
| سوپ زرشک و سبزیجات | |
| سوپ مرغ و سبزیجات | |
| پروتئین‌ها | ساندویچ مرغ و بوقلمون بدون نان پخته‌شده بدون آرد سفید |
| ماهی سالمون کبابی | |
| میگو آب‌پز | |
| تخم‌مرغ آب‌پز | |
| سالاد ماهی تن | |
شام:
برای وعده‌ی شام بهتر است، غذایی سبک مصرف شود. بیماران دیابتی به شدت باید از خوردن وعده‌ی شام دیروقت اجتناب نمایند. لازم به ذکر است همان غذاهایی که در وعده‌ی ناهار به آنها اشاره شد، در وعده‌ی شام نیز قابلیت مصرف دارند اما شاید تنها مقدار آنها کمتر درنظر گرفته شود. با این حال، غذاهایی در وعده‌ی شام نیز مطابق دو بخش قبل پیشنهاد شده‌اند.
| نام وعده‌ی غذایی: شام |
| پیتزای سبزیجات |
| سالاد ماهی تن |
| انواع ماست پروبیوتیک با نان سبوس‌دار یا هفت‌غله |
| انواع سوپ |
| سلاد تخم‌مرغ و مرغ آب‌پز |
| خوراک گوشت گاو |
| ناگت مرغ خانگی |
وقتی صحبت از دیابت به میان می‌آید، خوردن در زمان مناسب به اندازه خوردن غذای مناسب اهمیت دارد. افراد دیابتی نباید فاصله زیادی بین وعده‌های غذایی خود بگذارند. زیرا داشتن فاصله بیش از 3 ساعت، می‌تواند سطح قند خون را بی‌ثبات کرده و برای بیمار دیابتی خطرآفرین باشد. بنابراین، یک دیابتی باید در رژیم غذایی خود وعده‌های غذایی کوچک‌تر و در عوض تعداد بیشتر جای دهد. به عنوان میان‌وعده از موارد زیر می‌توان استفاده کرد:
| میان‌وعده |
| پاپ‌کورن با روغن مناسب |
| هوموس |
| قهوه و چای سبز |
| مغزها مانند گردو، بادام، بادام‌زمینی |
| بیسکوییت‌های بدون شکر با سبوس فراوری‌شده |
| شیر کم‌چرب با تعداد محدودی خرما |
سخن پایانی
به خاطر داشته باشید تغذیه صحیح علاوه بر فوایدی که پیش‌تر به آنها اشاره شد، می‌تواند به مدیریت وزن نیز کمک کند. مدیریت وزن نکته‌ای کلیدی برای کنترل دیابت محسوب می‌شود به گونه‌ای که اضافه وزن، فشار بیشتری بر انسولین موجود وارد کرده که منجر به نوسانات مکرر قند خون می‌شود.
تغذیه صحیح همراه با ورزش منظم برای مدیریت وزن و کنترل بیماری دیابت در بیماران دیابتی از اهمیت بسزایی برخوردار است. کنترل وزن حتی می تواند به پیشگیری از دیابت کمک کند، به خصوص در مواردی که فرد در معرض خطر ژنتیکی بالایی برای ابتلا به دیابت است.
