بازگشت غیر‌عادی اسید معده به مری و آزرده شدن مری در اثر بازگشت اسید معده را اصطلاحاً رفلاکس معده می‌گویند. مواد غذایی از طریق لولهای به نام مری وارد معده می‌شود و هضم آن توسط اسید و شیره‌ی معده آغاز می‌گردد. در حالت طبیعی، دریچه‌ای به نام دریچه مری، بین مری و معده قرار دارد که اجازه می‌دهد غذا از مری وارد معده شود ولی از بازگشت غذا به مری جلوگیری می‌کند اگر مری به خوبی بسته نشود یا بی‌موقع باز شود اسیده معده به داخل مری باز می‌گردد و مری آسیب می‌بیند زیرا معده با توجه به تماس زیاد با این ماده در مقابل اسید معده مقاوم شده اما مری مقاومتی در برابر آن ندارد که این امر باعث آسیب رسیدن به مری می‌شود.
پزشکان بر این باورند که اگر علائم رفلاکس معده بیش از دو دفعه در هفته اتفاق افتد، به احتمال زیاد فرد به این بیماری مبتلاست. بیماری رفلاکس معده را می‌توان به انواع مختلفی تقسیم بندی کرد. در رفلاکس کلاسیک به طور معمول محتویات معده فقط در مری بالا می‌آیند و به حلق نمی‌رسند. علائم رفلاکس کلاسیک بیشتر به صورت سوزش سردل (سوزش معده) بروز می‌کنند.
در مورد بیماری‌های معده بیشتر بدانید
علائم رفلاکس معده
- ترش کردن: احساس بازگشت مایع تلخ یا ترش از معده به دهان
- سوزش زیر جناغ سینه که این سوزش ممکن است به گلو نیز برسد.
- درد در زیر جناغ سینه
- گیر کردن غذا
- حالت تهوع (بخصوص هنگام صبح)
- باد گلو و آروغ زدن‌های مکرر و سکسکه
- جمع شدن بیش از حد بزاق در دهان و سرفه‌های مکرر بدون علت
- تلخ شدن دهان
- برگشت آب و مواد غذایی از معده به دهان
به طور کلی سوء هاضمه با درد و ناراحتی در بالای شکم همراه است. احساس ناراحتی معده، داشتن حالت تهوع و استفراغ و احساس سیری آزار دهنده از علائم سوء هاضمه است.
علائم مهم رفلاکس، ترش کردن و سوزش زیر جناغ سینه است، اما بسیاری از بیماران مبتلا به رفلاکس، این علائم را ندارند و فقط از سایر علائم ذکر شده شکایت می‌کنند. مواد غذایی چرب، ادویهها، شکلات، کافئین، پیاز، نوشابه، الکل و دخانیات، پرخوری، چاقی و حاملگی، دراز کشیدن بعد از غذا خوردن، مصرف داروهای آرامبخش، داروهای اعصاب، برخی از داروهای ضد فشار خون و بیماری‌هایی از جمله دیابت و زخم معده و همچنین استرس ازعوامل تشدید کننده‌ی رفلاکس معده هستند.
نخستین گام برای بهبود رفلاکس تغییر شیوه زندگی و رژیم غذایی اصولی است. هدف از رژیم درمانی، پیشگیری از برگشت محتویات مری، پیشگیری از درد و تحریک مخاط ملتهب مری و کاهش ترشحات اسیدی معده می‌باشد.
پزشکان توصیه می‌کنند در رفلاکس تمرکز بر حجم وعده‌های غذایی و محتویات آن باشد؛ وعده‌های غذایی بزرگ و پرچرب موجب کاهش فشار اسفنگتر تحتانی مری (عضلات مری)، تاخیر در تخلیه معده و افزایش تولید اسید می‌شود بنابراین مصرف وعده‌های کم حجم در دفعات متعدد منجر به کاهش خطر بازگشت محتویات معده به مری می‌شود.
امروزه جراحی لاغری و چاقی یکی از راهکارهای لاغری است که حتی برای کنترل قندخون هم از این عمل استفاده می کنند. دکتر عبدالله زندی متخصص و جراح چاقی با بیش از 20 سال تجربه در این زمینه فعالیت دارد که می توانید برای مشاوره و درمان چاقی در تهران به ایشان مراجعه فرمایید.
دلایل رفلاکس معده
عوامل زیادی می‌توانند سبب بروز این مشکل شوند. برای مثال افرادی که به بیماری‌های گوارشی مختلفی مانند زخم معده مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
علاوه بر بیماری‌های زمینه‌ای، عواملی مانند رژیم غذایی، مصرف سیگار و نوشیدنی‌های الکلی، اضافه وزن، حساسیت‌های غذایی، اضطراب و پریشانی، بی‌خوابی، خوردن کافئین، خوردن غذاهای تند، مصرف غذاهای حجیم و سرخ‌کردنی، مصرف برخی از داروها و حتی بارداری نیز ممکن است باعث سوزش معده شوند.
اگر این مشکل در طی بارداری برای شما اتفاق افتاده است لازم نیست نگران باشید. به دلیل رشد جنین در زنان باردار و برخی تغییرات هورمونی طبیعی است که دچار سوزش معده شوید.
دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا یکی از اشتباهاتی است که منجر به بروز این مشکل می‌شود. افرادی که عادت دارند بعد از غذا به ویژه وعدۀ ناهار بخوابند، باید این کار را حداقل با یک ساعت فاصله بعد از صرف غذا انجام دهند. وعدۀ شام نباید در ساعات پایانی شب باشد زیرا بعد از صرف آن فرصتی برای هضم غذا نیست و فرد مجبور است با معدۀ پر به رختخواب برود.
خوردن غذای زیاد به ویژه غذاهای چرب و حجیم نیز باعث بروز این مشکل می‌شود. خوردن غذای زیاد و حجیم باعث می‌شود که معده باز و کشیده شود و اسید معده به داخل لولۀ گوارش برگردد و فرد سوزشی در ناحیۀ مری احساس کند.
اضطراب نیز از جمله عوامل مهم در بروز این بیماری است. ورزش کردن بلافاصله بعد از غذا خوردن هم می‌تواند باعث برگشتن اسید معده به مری شود. به ویژه افرادی که مبتلا به سوزش معده هستند نباید حرکاتی انجام دهند که به شکم آنها فشار وارد کند.
چه عواملی احتمال ابتلا به رفلاکس معده را افزایش می دهد؟
- چاقی
- بارداری
- اختلالات بافت مرتبط، مانند اسکلرودرمی (پوست بیماران ضخیم، سفت و خشک می‌شود)
- تخلیه با تاخیر معده
ارتباط چاقی و رفلاکس اسید معده
یکی دیگر از عوامل رفلاکس معده چاقی است. چاقی باعث افزایش فشار داخل شکمی می‌شود که عاملی برای ایجاد رفلاکس و فتق هیاتال است، بنابراین کاهش وزن به طور اصولی و با مشورت پزشک و همراه با رژیم غذایی تا حدودی خطر رفلاکس را کاهش می‌دهد. مصرف بیش از حد مواد غذایی و سریع خوردن غذا باعث کش آمدن معده می‌شود. نتیجه‌ی کش آمدن معده باز شدن دریچه‌ی مری است که در این حالت اسید معده به مری باز می‌گردد.
ارتباط آسم و رفلاکس اسید معده
کسانی که درگیر رفلاکس معده می‌شوند، به دنبال آن به بیماری‌های تنفسی (آسم) مبتلا می‌شوند. این دو یعنی آسم و رفلاکس معده در کنار یکدیگر هستند به این دلیل که اسید در هنگام برگشت به سمت مری راه دریچه‌های تنفسی را مسدود می‌کند. بنابراین فرد به سختی می‌تواند تنفس کند. در این حالت سکسکه امری طبیعی بوده، لذا بروز سکسکه باعث تحریک معده می‌شود. سپس فرد به دلیل ناآرامی و کلافگی دچار افزایش رفلاکس معده خواهد شد. با این وجود یک امر طبیعی برای بازگرداندن نفس به حالت عادی است.
راه های کاهش نشانه ها
در قدم اول درمان رفلاکس اسید معده، رژیم غذایی، برنامه ورزشی مناسب و مصرف داروهای تجویز شده، قرار دارند. اما مشکل زمانی پیچیده می‌شود که فرد به چاقی مفرط دچار باشد و بدن فرد به روش‌های مرسوم و ابتدایی برای کاهش وزن پاسخ ندهد در چنین شرایطی ممکن است پزشک، جراحی لاغری مانند عمل بای پس معده و یا عمل اسلیو معده را پیشنهاد دهد، که در هر دو روش سعی بر این است که سلامتی بیمار حفظ شود. پرهیز از مصرف غذاهای دارای اسید بالا مانند آب مرکبات، گوجه فرنگی، ترشیها و ادویهها در کاهش رفلاکس معده موثر است همچنین مصرف غذاهای پرچرب، غذاهای سرخ کردنی، سسها، غذاهای آماده از جمله سوسیس و کالباس، شکلات، نوشیدنی‌های شیرین شده، چای، قهوه، ترشی و غذاهای پرادویه تا حد امکان باید کاهش یابد.
روش‌های پیشگیری و درمان سوزش معده
برخی پزشکان اعتقاد دارند که اگر سوزش معده و علائم ذکر شده در بالا، بیش از دو بار در هفته اتفاق بیفتد، فرد باید این موضوع را جدی بگیرد و به پزشک مراجعه کند. در برخی موارد با درمان دارویی این مشکل برطرف می‌شود.
البته با رعایت کردن برخی نکات نیز می‌توان این بیماری را درمان کرد و یا حداقل از بروز آن پیشگیری کرد. افرادی که اضافه وزن دارند و از مشکل چاقی رنج می‌برند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند، پس بهتر است در درجۀ اول به فکر کاهش وزن خود باشند. رژیم غذایی یکی از دلایل بروز این مشکل است. داشتن یک رژیم غذایی متعادل و سالم و پرهیز از خوردن غذاهای چرب و تند، نوشابه‌های گازدار، کافئین و هرچیزی که این مشکل را شدیدتر می‌کند ضروری است.
برخی معتقدند که تعدادی از مواد غذایی مانند نعناع، مرکبات و شکلات نیز می‌توانند باعث سوزش معده شوند و یا این مشکل را تشدید کنند. افرادی که به سیگار و الکل اعتیاد دارند، اولین اقدام آنها برای درمان سوزش معده باید ترک سیگار و الکل باشد. سعی کنید به جای وعده‌های غذایی حجیم از وعده‌های غذایی کوچک استفاده کنید. همان‌طور که قبلا هم اشاره کردیم بلافاصله بعد از صرف غذا دراز نکشید. پوشیدن کمربندهای تنگ نیز ممکن است این مشکل را تشدید کند.
از آب خوردن در حین غذا و آدامس جویدن بلافاصله بعد از غذا به شدت خودداری کنید. مگر آنکه آدامس بدون شکر باشد. موز یکی از میوه‌هایی است که به دلیل دارا بودن پتاسیم بالا میزان اسیدی بودن معده را کم می‌کند و برای افرادی که مبتلا به سوزش معده هستند مناسب است. البته میوه‌های دیگری مانند سیب، نارگیل، خرما، انجیر، خربزه، شلیل، هلو و هندوانه نیز برای جلوگیری از سوزش معده مناسب هستند.
هندوانه به دلیل داشتن آب زیاد و فیبر بالا به کاهش سطح PH بدن کمک می‌کند. ویتامین‌های موجود در سیب در هضم سالم غذا تاثیر دارند. هلو و شلیل و خربزه جزء میوه‌های قلیایی هستند و برای درمان معدۀ اسیدی موثرند. انجیر نیز به دلیل داشتن فیبر زیاد مناسب است. خرما علاوه بر فیبر بالا، منبع پتاسیم و منیزیم است و خواص ضد التهاب دارد و نقش شربت معده را بازی می‌کند. موز و نارگیل هم دو میوۀ قلیایی هستند و به طرز قابل توجهی رفلاکس معده را کنترل می‌کنند.
علاوه بر ضرورت مصرف میوه‌های قلیایی، از مصرف میوه‌های اسیدی مانند پرتقال، لیمو و گریپ‌فروت خودداری کنید. سایمتیدین و فاموتیدین دو داروی مشهور هستند که برای کنترل اسید معده تجویز می‌شوند و حتما باید با نظر پزشک استفاده شوند.
درمان خانگی سوزش معده
یکی از روش‌های مورد اعتماد ایرانیان در درمان بیماری‌ها استفاده از طب سنتی، گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و درمان‌های خانگی است.
از جمله گیاهان دارویی برای درمان سوزش معده و تسکین آن، گیاه بابونه است که خاصیت ضد التهابی دارد و می‌تواند به صورت جوشانده و دمنوش استفاده شود. بادرنجبویه گیاهی علفی است که برای تسکین درد معده می‌توان از آن کمک گرفت. شیرین‌بیان و عصارۀ آلوئه‌ورا نیز برای درمان این بیماری مفید هستند. البته شیرین‌بیان را بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید چون ممکن است برخی عوارض و یا حساسیت‌ها را به همراه داشته باشد. خارمریم، رازیانه، زنجبیل، ریحان و شنبلیله از جمله گیاهان دارویی مهم برای درمان هستند.
از جمله درمان‌های خانگی برای رفع سوزش معده می‌توان به سرکه مخصوصا سرکۀ سیب اشاره کرد که از بالا آمدن اسید معده جلوگیری می‌کند. اگر 1 الی 2 قاشق چای‌خوری سرکۀ سیب به یک لیوان آب اضافه کنید و قبل از وعده‌های غذایی مصرف کنید، نتیجۀ معجزه‌آسای این درمان خانگی را خواهید دید.
خوردن چند عدد بادام بعد از غذا می‌تواند تولید اسید معده را کاهش دهد. ترکیب عسل و لیمو و آب نیز می‌تواند آنزیم‌های گوارشی را خنثی کند. مصرف دمنوش دارچین بعد از غذاهای تند و چرب تاثیرگذار است. خردل یک داروی گیاهی است که برای درمان سوزش معده می‌توان از آن استفاده کرد. کافی است یک قاشق چای‌خوری از آن با نصف لیوان آب مخلوط و استفاده شود.
استفاده از زیرۀ سبز، گنجاندن زردچوبه در رژیم غذایی، مصرف 6 تا 8 لیوان آب در طی روز نیز جزء درمان‌های موثر هستند.
سخن پایانی
معده یکی از اندام‌های حیاتی در دستگاه گوارش است که نقش بسیار مهمی در هضم غذا بر عهده دارد. عدم مراقبت صحیح از این عضو حیاتی می‌تواند سبب بروز مشکلاتی مانند زخم معده، سوزش معده و … شود.
در این مطلب به عمده‌ترین دلایل بروز سوزش معده اشاره کردیم. همچنین شما را با برخی از علائم این بیماری و روش‌های پیشگیری و درمان آن آشنا نمودیم. توجه داشته باشید که تعداد زیادی درمان خانگی و داروی گیاهی برای حل این مسئله وجود دارد و ضروری است که قبل از استفاده، تحقیقات لازم انجام شود تا عوارض دیگری در پی نداشته باشد. اگر علائم این بیماری شدید است و سوزش معده به طور مکرر اتفاق می‌افتد باید به پزشک مراجعه کرده و از درمان‌های دارویی استفاده کرد.
