چاقی هورمونی به معنای چاقی است که از تغییر هورمونها و عملکرد غیر طبیعی آنها نشات گرفته است. هورمونها نقش زیادی در فرایند‌های مرتبط با وزن، مانند اشتها، زمان سیری، مصرف انرژی و یا تولید سلول‌های چربی دارند. وقتی یک هورمون بیشتر و یا کمتر از میزان عادی تولید میشود، می‌تواند با تغییرات در بدن سبب چاقی شود. از آنجا که هورمونها توسط یکدیگر نیز کنترل می‌شوند، تغییر یک هورمون می‌تواند آبشاری از تغییرات را در هورمون‌های مرتبط با چاقی ایجاد‌کرده و سبب افزایش وزن مقاوم گردد.
یکی از سوالاتی که برای اکثر افراد پیش آمده این است که “آیا قرص استروژن چاق میکند؟” . باید بگوییم که هورمون کورتیزول در مردان و استروژن در زنان، بیشترین هورمون‌هایی هستند که با چاقی هورمونی ارتباط دارند، اما سایر هورمونها نیز می‌توانند سبب چاقی هورمونی شوند.
در مورد بیماری‌های چاقی بیشتر بدانید
چه هورمونی باعث چاقی پایین تنه میشود؟
چاقی ناشی از چندین عامل می‌تواند باشد، از جمله ژنتیک، تغذیه، فعالیت بدنی، شرایط پزشکی و هورمونها. بعضی از هورمون‌هایی که باعث چاقی می‌شوند عبارتند از:
هورمون تیروئید
این هورمون در غده تیروئید تولید میشود. کمبود هورمون‌های تیروئید با کاهش میزان سوخت‌و‌ساز کلی بدن، سبب چاقی مخصوصا قسمت پایین تنه میشود.این هورمون در شرایط استرس یا بی‌خوابی افزایش می‌یابد و می‌تواند باعث افزایش اشتها و تجمع چربی در مناطقی مانند شکم و ران شود.دستگاه تیروئید هورمون‌هایی تولید میکند که برای تنظیم سطح انرژی در بدن و متابولیسم لازم است. اگر این هورمونها در میزان کافی تولید نشوند، ممکن است متابولیسم کاهش یابد و باعث افزایش وزن شوید.
هورمون افزایش دهنده‌ی وزن (GHRELIN)
این هورمون تولید میشود تا در خلال گرسنگی شما را به خوردن ترغیب کند، حتی زمانی که برای بدن شما نیازی به خوردن نیست.
آندروژن‌ها
آندروژن‌ها هورمون‌های جنسی هستند که تغییر در آنها مخصوصا در زنان، می‌تواند با مکانیزم‌های مختلف به تغییر در وزن و ایجاد چاقی هورمونی منجر گردد. PCOS یا سندرم تخمدان پلی‌سیستیک یکی از بیماری‌هایی است که با عدم تعادل آندروژن‌ها در زنان و چاقی هورمونی همراه است.
انسولین
وقتی انسولین کم است و یا سلول‌ها نسبت به آن مقاومت می‌کنند (دیابت) قند خون نمی‌تواند وارد سلول‌ها شده و در آنجا به انرژی تبدیل گردد. بدن گلوکز یا همان قند خون تجمع‌یافته در خون را به بافت چربی و کبد منتقل کرده و در آنجا تبدیل به سلول‌های چربی میکند. این سلول‌ها در شکم و پهلو تجمع پیدا کرده و سبب چاقی می‌شوند. تا زمانی که مشکل مقاومت به انسولین حل نشود، حل معضل چاقی هورمونی سخت است. در بیماری PCOS، علاوه بر افزایش آندروژن‌ها، مقاومت به انسولین نیز دیده میشود.
هورمون رشد
کمبود هورمون رشد، با تاثیر بر تولید بسیاری از هورمون‌های موثر در فرآیند چاقی، می‌تواند سبب چاقی هورمونی شود. از طرف دیگر، این هورمون نقش زیادی در تجزیه بافت چربی دارد و کاهش آن می‌تواند سبب تجمع سلول‌های چربی در بدن شود.
کورتیزول
ترشح زیاد کورتیزول که در بیماری کوشینگ یا استرس مداوم دیده میشود، عامل مهمی برای افزایش وزن است. این هورمون از غدد فوق کلیوی ترشح می‌گردد و می‌تواند با تشدید ساخت چربی، نقش موثری در ایجاد چاقی هورمونی داشته باشد. کورتیزول هورمونی است که استرس را با چاقی پیوند می‌دهد و باعث بروز چاقی ناشی از استرس میشود.
لپتین
لپتین هورمونی است که از بافت چربی ترشح می‌گردد. مقاومت به این هورمون می‌تواند با تغییر در اشتها سبب چاقی هورمونی شود. افرادی که به لپتین مقاومت دارند، اشتهای زیادی داشته و بیشتر از نیاز بدن خود غذا می‌خورند. به همین دلیل نیز چاق می‌شوند.
لپتین محصولی از ژن چاق (ob) است که به دنبال سنتز و ترشح از سلول‌های چربی در بافت چربی سفید، به گیرنده لپتین (LEP-R) متصل شده و آن را فعال میکند.
پرولاکتین
ترشح بیش از حد پرولاکتین می‌تواند باعث افزایش وزن، چاقی، سندرم متابولیک و اختلال در تنظیم گلیکوژن و انسولین گردد. دلیل آن هم احتمالا تاثیر آن در کاهش عملکرد دوپامین است که خود هورمونی است که با چاقی مخالفت میکند. مقادیر زیاد پرولاکتین، همچنین، می‌تواند سبب مشکلات مرتبط با پرخوری عصبی گشته و با ایجاد مقاومت به انسولین، چاقی هورمونی را تشدید کند. بنابراین درمان پرولاکتین بالا اهمیت ویژه‌ای دارد.
نارسایی هیپوفیز
غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد، هورمون‌هایی را ترشح میکند که تقریبا ترشح تمام هورمون‌های ذکر‌شده را تنظیم می‌نماید. در صورت نارسایی هیپوفیز و کمبود این هورمونها، تغییرات قابل توجهی در سیستم هورمونی بدن ایجاد شده و چاقی هورمونی اجتناب‌ناپذیر است.
استروژن هورمون چاقی پایین تنه
استروژن یکی از هورمون‌هایی است پس از بلوغ جنسی زنان افزایش یافته، سبب رسوب چربی در باسن و ران‌ها و چاقی پایین تنه میشود. زیادی استروژن می‌تواند سبب نوع خاصی از چاقی هورمونی به نام «چاقی گلابی‌شکل» گردد. در این نوع چاقی به علت تجمع مقادیر زیادی چربی در باسن و ران، بدن به فرم گلابی درمی‌آید.
تخمدان زنان یائسه و نیز بیضه مردان استروژن زیادی تولید نمی‌کند.در این افراد، بیشتر استروژن در بافت چربی آنها تولید میشود که البته مقدار این استروژن بسیار کمتر از میزان استروژنی است که تخمدان زنان پیش از یائسگی تولید میکند. بر هم خوردن تعادل هورمون استروژن همراه با تغییر در توزیع چربی در بدن است.
بالا رفتن استروژن در زنان پیش از یائسگی باعث تجمع رسوبات چربی در ناحیه پایین تنه، یعنی باسن و ران‌ها میشود. از آنجا که استروژن هورمون جنسی زنانه است، این نوع چاقی بیشتر در زنان اتفاق می‌افتد. خوشبختانه این نوع چاقی نسبت به چاقی سیبی شکل (تجمع چربی در ناحیه شکم) که ممکن است در اثر پایین آمدن سطح استروژن اتفاق بیفتد و در مردان و زنان یائسه بیشتر متداول است، به میزان کمتری با بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط است. اما در مورد این نوع چاقی بهتر است چه کاری انجام دهیم؟
بهتر است بدانید که یکی از روش‌های کاهش وزن انجام جراحی لاغری است که باید حتما توسط جراح چاقی انجام شود.
توصیه‌هایی برای کاهش سطح استروژن
همانطور که در بالا به آن اشاره شد، افزایش سطح هورمون استروژن در زنان باعث چاقی پایین تنه میشود. در مورد چاقی پایین تنه موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- در درجه اول، حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
- از مصرف الکل اجتناب کنید.
- ورزش روزانه فراموش نشود. در صورتی که یائسه شده‌اید، یوگا می‌تواند روی کاهش استرستان تأثیرگذار باشد و باعث آرامش بیشتر شما شود.
- سعی کنید در رژیم غذایی خود غلات کامل، سبزیجات و میوه‌جات را بگنجانید.
علائم چاقی هورمونی و روش تشخیص
تشخیص چاقی هورمونی معمولا توسط پزشک متخصص غدد انجام میشود. علاوه بر معاینات فیزیکی و شرح حال، پزشک یک آزمایش هورمونی کامل برای بیمار تجویز میکند. هورمون‌های تیروئیدی، میزان قند خون (که نشانه عملکرد هورمون انسولین هستند)، پرولاکتین و هورمون‌های جنسی بخشی از این آزمایشات هستند.
با کمک نتایج حاصل از این تست‌ها، پزشک می‌تواند تغییرات هورمونی را که سبب چاقی شده‌اند را تشخیص‌داده و برای درمان آنها اقدام نماید.
علائم فیزیکی که به تشخیص مشکل هورمونی کمک میکند، موهای زائد در بین سینه‌ها، سر پستان و زیرچانه هستند که نشانه اختلال در هورمون‌های جنسی و احتمالا ابتلای فرد به PCOS می‌باشند. علاوه بر این، قطع و یا نامرتب‌بودن عادت ماهیانه، محل تجمع چربی و تغییرات فیزیکی غده تیروئید از دیگر نشانه‌هایی هستند که پزشک را به تغییرات هورمونی احتمالی رهنمون می‌سازند.
درمان چاقی هورمونی
درمان چاقی هورمونی وابسته به درمان اختلال هورمونی زمینهای است. در مواردی که اختلال هورمون تیروئید وجود دارد، داروهای محرک غده تیروئید تجویز می‌گردد تا سطح تولید این هورمون به میزان متعادل بازگردد.
در اختلال عملکرد هورمون انسولین که معمولا با دیابت مشخص می‌گردد، علاوه‌بر داروهایی که حساسیت به انسولین را ترغیب می‌کنند، تغییر سبک زندگی، پیروری از یک رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی لازم است.
در صورتی که مشکل در نارسایی غده هیپوفیز باشد، داروهای خاصی برای تحریک این غده تجویز می‌گردد. در بیماری PCOS درمان شامل تغییر سبک زندگی، کاهش وزن و مصرف داروهای هورمونی است. با این حال، طب سنتی در چند سال اخیر، در درمان این نوع چاقی هورمونی بسیار خوب عمل کرده و با تغییراتی در سبک زندگی آن را درمان میکند.
چاقی هورمونی چه عوارضی دارد؟
دلیل چاقی هرچه باشد، افزایش بافت چربی در بدن می‌تواند با بیماری‌های زیادی همراه باشد. افزایش احتمال ابتلا به سکته قلبی و مغزی، بیماری‌های قلبی‌عروقی و فوت ناگهانی برخی از این عوارض هستند. افراد چاق نسبت به سایر افراد شانس بیشتری برای ابتلا به برخی از انواع سرطان، دیابت، مشکلات کلیوی و ناباروری دارند.
سخن آخر
چاقی هورمونی نوعی چاقی است که از اختلال در هورمونها نشات می‌گیرد. هورمون‌های زیادی می‌توانند به تنهایی و یا با تاثیرگذاری بر یکدیگر سبب این نوع چاقی شوند. تشخیص چاقی ناشی از هورمون با یک تست هورمونی کامل و مشاهده علائم فیزیکی قابل انجام است. درمان آن نیز وابسته به حل مشکل زمینهای و تنظیم هورمون تغییر‌یافته است. این درمان‌ها در قالب درمان‌های دارویی و تغییر سبک زندگی و یا تلفیقی از هر دوی آنها انجام می‌شوند. در مواردی نیاز به جراحی وجود دارد تا بافت تولید‌کننده هورمون مانند تومور و یا بافت چربی اضافه خارج گردد.
