ربات جراح: تهدید یا فرصت

دانشمندان و متخصصان در زمینه علم ‌رباتیک و هوش‌‌ مصنوعی، مفتخر به طراحی و تولید ربات‌هایی در زمینه‌های مختلف پزشکی، نظامی، کشاورزی و غیره هستند. ربات‌ها در زمینه پزشکی، یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین انواع ربات‌ها بشمار می‌آیند، از انواع ربات‌های پزشکی می‌توانیم به ربات‌های جراح اشاره کنیم. اگر بخواهیم این ربات را به ساده‌ترین شکل بیان کنیم باید بگویم که ربات‌های ماهر که به کمک بازوهای خود، مسئولیت جراحی را برعهده می‌گیرند. اما آیا شما حاضرید عمل جراحی خود را به یک ربات بسپارید؟ ما در ادامه این مطلب سعی داریم به طور صادقانه و بدون تعصب نسبت به انسان، سیر تا پیاز این ربات‌های عجیب را بیان کنیم.

پیشینه ربات جراح

جراحی به کمک ربات‌ها سال‌ها است که وجود دارد و شاید پیشرفته‌ترین و کاربردی‌ترین فناوری مشترک بین علم پزشکی و علم رباتیک، تولید ربات‌های جراح باشد. اما باتوجه‌به گزارشِ ژورنال جراحی رباتیک آمریکا در سال ۲۰۱۴، نام اولین ربات جراح PUMA ۲۰۰۰ بود و توسط Westinghouse Electric خلق شد. PUMA ۲۰۰۰ عمل بیوپسی مغز را در سال ۱۹۸۵ انجام داد؛ اما این ربات بعد از چند سال منسوخ شد. یکی از دلایل مهم منسوخ شدن ربات PUMA۲۰۰۰ تولید ربات جدیدی به نام داوینچی بود. داوینچی در سال ۲۰۰۰معرفی شد و اولین رباتی بود که برای انجام عمل جراحی لاپاراسکوپیک توسط سازمان غذا و دارو آمریکا FDA تأیید شد. از سال ۲۰۰۰ به بعد ربات‌های جراح در جهان پیشرفت چشمگیری داشتند.

اولین عمل جراحی از راه دور به کمک رباتی در سپتامبر سال ۲۰۰۱ انجام شد، در این جراحی کیسه صفرای خانم ۶۸ ساله‌ای برداشته شد. در این عمل جراحی، بیمار و ربات در بیمارستانی در شرق فرانسه و تیم جراحی در نیویورک مستقر بودند. فاصله بین تیم جراح و بیمار حدوداً ۷ هزار کیلومتر بوده است. این عمل با استفاده از سیستم جراحی رباتیک لاپاروسکوپی و به کمک خط فیبر نوری پرسرعت در زمانی حدود ۵۴ دقیقه انجام شد.

در این عمل جراحی، بیمار پس از یک هفته فعالیت معمول و روزمره خود را از سر گرفت. پس از سال ۲۰۰۰ فناوری جراحی رباتیک، در جراحی‌های سخت و پیچیده‌ای؛ مانند بازسازی دریچه قلب، برداشتن کیسه صفرا، برداشتن رحم به طور چشمگیری افزایش یافت؛ به‌طوری که در سال ۲۰۱۲ میلادی در آمریکا ۳۶۷ هزار عمل جراحی رباتیک انجام شده است.

کاربرد ربات‌های جراح در صنعت پزشکی

امروزه شاهد پیشرفت روزافزون علم رباتیک هستیم. دانشمندان و متخصصان در زمینه‌های متفاوت هر روزه ما را با شگفتی جدیدی روبرو می‌کنند. متخصصان و دانشمندان در حوزه پزشکی نیز دست بکار شدند و علم رباتیک نیز از جایگاه ویژه‌ای در علوم پزشکی برخوردار هست. همچنین رباتیک می‌تواند در زمینه‌های پزشکی زیادی ظاهر شود و بر افزایش سلامت جامعه و مراقبت از بیمار تأثیر زیادی بگذارد. استفاده از رباتیک در علم پزشکی شامل ویژگی‌های مثبت فراوانی هست از این ویژگی‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.

• دقت بالا ربات‌های جراح: این امر سبب کاهش خطاهای انسانی می‌شود و تأثیر مثبت این ربات را می‌توان در فرآیند تشخیص، درمان بیماری‌ها و عمل‌های جراحی مشاهده کرد.
• سرعت بالا ربات‌ها: ربات‌ها به کمک سیستم‌های هوشمند خود، ذخیره پرونده بیمار، دسترسی سریع به پرونده بیماران، انجام محاسبات پزشکی، دریافت اطلاعات پزشکی را در چند ثانیه انجام می‌دهد. این ویژگی از توانایی‌های یک انسان بسیار فراتر هست.
• آسیب‌ناپذیری ربات‌های جراحی: این ویژگی احتمال برخورد پزشکان، کادر درمان و حتی پرسنل را با بیمار در حین عمل جراحی را به صفر می‌رساند.

پس با توجه به ویژگی‌های مثبت گفته شده؛ امروزه جراحی به کمک ربات‌های دستیار از محبوبیت زیادی برخوردار هست. از کاربرد‌ ربات‌های جراح می‌توانیم به دستیار جراحی در عمل‌های مانند برداشتن کیسه صفرا، برداشتن رحم تا عملی پیچیده مانند عمل قلب باز اشاره نمایم. این ربات‌‌ها به پزشکان کمک می‌کنند تا عمل‌های پیچیده را با انعطاف و دقتی بسیار بالا که از توانایی انسان فرارتر هست انجام دهند. علاوه بر این، گاهی ربات‌‌ها از راه دور جراحی‌های پیچیده را به کمک پزشکان با دقت و سرعت بالا انجام می‌دهند.

اجزای اصلی ربات جراح

این ربات‌ها از سه قسمت مهم اصلی تشکیل می‌شوند که این سه قسمت به شرح زیر هستند:

1. ربات اصلی که در کنار تخت بیمار قرار می‌گیرد و دارای چهار بازو و یک دوربین اندوسکوپ با قدرت بزرگ‌نمایی بسیار بالا است.
2. یک رایانه که هرآنچه دوربین اندوسکوپی می‌بیند را به تصاویری سه‌بعدی تبدیل خواهد کرد.
3. صندلی یا محلی برای نشستن جراح و کنترل ربات توسط او

مزایای عمل با ربات ‌های جراح

جراحی رباتیک دارای چندین مزیت برای پزشک و بیمار هست. این مزایا به شرح زیر هستند:

• مزایای جراحی رباتیک برای پزشک:

1. خستگی کمتر جراح در حین عمل
2. از بین بردن لرزش دست جراح (لرزش دست جراح یک پدیده نادر است، اما امکان لرزش دست در عمل‌های طولانی وجود دارد)
3. محل جراحی به کمک بزرگ‌نمایی دروبین و نمایش تصویر آن در رایانه، بهتر دیده می‌شود.
4. امکان دسترسی پزشک به مکان‌های دشوار را فراهم می‌کند.

• مزایای ربات‌های جراح برای بیمار:

1. زخم و درد کمتر
2. خطر عفونت در مقایسه با جراحی باز کاهش می‌یابد.
3. دوره نقاهت کوتاه می‌شود
4. تسریع در بهبودی بیمار
5. بستری کوتاه مدت در بیمارستان ( به دلیل برش‌های کوچک و کوتاه)
6. از دست دادن خون کمتر

یک روش بسیار موثر برای افرادی که اضافه وزن بالایی دارند و دچار بیماری های ناشی از چاقی مانند دیابت، زانو درد، فشار بالا و… هستند، انجام  انواع عمل لاغری از جمله اسلیو معده و بای‌پس معده است که از شایع ترین عمل معده می‌باشند و حتما باید توسط یک متخصص و جراح لاغری باسابقه انجام شود.

معایب جراحی رباتیک

جراحی به کمک ربات‌، مطمئن و بدون خطر در نظر گرفته شده است. اما برخی عوامل خطراتی را در حین عمل ایجاد می‌کنند‌. از این عوامل می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

1. قوس الکترونیک در جراحی رباتیک

قوس الکترونیکی زمانی اتفاق خواهد افتاد که جریان الکتریکی ابزار موجود در بازوی ربات قطع می‌شود و به سمت بافت‌های اطراف هدایت نمی‌شود. قوس الکترونیکی سبب آسیب دیدگی و سوختگی می‌شود. البته جدیدترین ربات‌های جراح دارای تجهیزات ایمنی از نظر قوسی هستند.

2. آسیب عصبی در جراحی رباتیک

گاهی بیمار باید در طی برخی عمل‌های، موقعیتی را تحمل‌ کند که در صورت عدم تحمل بیمار آسیب عصبی به او وارد می‌شود.

3. نقص مکانیکی در جراحی رباتیک

نقص مکانیکی ربات‌ها در حین عمل نادر هست. اما امکان خرابی اجزای مکانیکی آن مانند ابزار، بازوهای مکانیکی، دوربین و سایر موارد آن در حین عمل جراحی وجود دارد.

4. عدم مهارت برخی از جراحان

برخی از جراحان تجربه و مهارت کافی برای استفاده صحیح از ربات را در حین عمل ندارند.

طبق گزارشی که در سال ۲۰۱۹ میلادی انجام شد؛ اکثر حوادث ناشی از عمل‌ها به کمک ربات‌های جراح شامل خونریزی، پارگی، عوارض ناشی از موقعیت بیمار، عفونت و حفظ اجسام خارجی است.

اما توجه داشته باشید که در هر نوع عمل جراحی از جمله جراحی رباتیک، می‌تواند خطراتی مانند: عفونت، مشکلات تنفسی، خون‌ریزی و خطرات بیهوشی را با خود به همراه داشته باشد.

آمار کمک ربات ‌های جراحی در بیماری‌های مختلف

باتوجه‌به پیشرفت و توسعه روزافزون علم رباتیک استفاده از ربات‌ها در جراحی‌های مختلفی مانند بیماری‌های قلبی، مغز، سرطان و غیره روبه‌افزایش هست. در ادامه این مطلب، آمار مربوط به ربات‌های جراح در برخی از بیماری‌ها ذکر شده است:

• بیماری سرطان روده

امروزه حدود ۸۰ درصد از جراحی‌های مربوط به سرطان روده در جهان با استفاده از جراحی رباتیک صورت می‌گیرد.

• بیماری‌های سرطان پروستات

در حال حاضر، فقط ۱۰ درصد از عمل‌های مربوط به سرطان‌ پروستات در جهان به کمک این ربات‌های انجام نمی‌شود.

• بیماری‌های مغز‌ و اعصاب

امروزه استفاده از این نوع ربات‌ها در جراحی مغز و اعصاب به دلیل پیچیدگی و سختی عمل کمتر است. اما در سرتاسر جهان تلاش‌های فراوانی برای توسعه ربات‌‌های جراح در زمینه مغز و اعصاب در حال انجام است.

• بیماری‌ قلبی

در حال حاضر، پزشکان و جراحان قلب بسیار کمی، از این نوع ربات‌‌ برای جراحی کمک می‌گیرند. دلیل استفاده نکردن از این ربات، اهمیت بسیار زیاد و پیچیدگی جراحی قلب است. در عین حال، متخصصان و دانشمندان رباتیک تمام تلاش خود را برای توسعه و پیشرفت این نوع ربات‌ها خواهند کرد.

استفاده از ربات‌‌های جراحی در اکثر عمل‌ها، به دلیل دقت و سرعت بالای آن، روز‌به‌روز در حال افزایش هست.

تأثیر ربات ‌های جراح بر آینده صنعت پزشکی

در مجموع یکی از خارق‌العاده‌ترین اختراعات بشر، ربات‌های جراحی هستند. عمل جراحی به‌واسطه حساسیت و ظرافت بالایی که دارد باید به شکل کامل و بدون نقص انجام گیرد. از دست رفتن جان انسان‌ها چیزی نیست که بتوان با اشتباه های کوچک آن را توجیه نمود. هرساله تعداد زیادی از جراحی‌ها به مرگ افراد ختم می‌شوند که تنها دلیل این امر، محدودیت‌های جسم آدمی است.

پزشکان در حین عمل جراحی، باید تمرکز و دقت عمل بالایی داشته باشند. عوامل متعددی ممکن است باعث حواس‌پرتی جراحان در حین‌ عمل جراحی گردد. همچنین عمل‌های جراحی با توجه به نوع و عضوی که باید عمل شود، ظرافت و حساسیت متفاوتی دارند. به عنوان مثال برای جراحان مغز و اعصاب یا جراحان قلب که با اصلی‌ترین اعضای بدن بیماران در ارتباط هستند، کوچک‌ترین اشتباه یا حواس‌پرتی ممکن است صدمات جبران ناپذیری به بیمار وارد کند.

برای کاهش چنین موارد ناراحت‌کننده‌ای، مخترعان خلاق جهان به این فکر افتادند که ربات‌های جراح را طراحی و تولید کنند. همچنین از دیگر ویژگی‌های مثبت این قبیل ربات‌ها این است که طبق برنامه ارائه شده، عمل جراحی را بدون نقص و با ظرافت هرچه تمام اجرا می‌کنند.

سخن پایانی

پیشرفت علم رباتیک، در زمینه‌های مختلف به‌ویژه پزشکی تاکنون سبب خلق دستگاه‌ها و ربات‌های بسیار زیادی شده‌ است. ربات‌های جراحی نیز یکی از ربات‌های کاربردی و مهم در زمینه پزشکی بشمار می‌آید؛ هرچند که در حال حاضر کشور‌ها و جراحان کمی از این فناوری استفاده می‌کنند. اما در آینده نه‌چندان دور همه ما شاهد پیشرفت چشمگیر رباتیک در صنعت پزشکی و همکاری‌ جراحان با ربات‌های جراحی خواهیم بود. امیدواریم از خواندن این مطلب لذت برده باشید.