بیماری های پانکراس

پانکراس بخشی از سیستم گوارشی و همچنین غده‌ای در بدن است که دارای دو بخش اصلی برون‌ریز و درون‌ریز می‌باشد. بخش برون‌ریز آنزیم‌هایی را برای کمک به هضم و جذب غذا ترشح می‌کند، در حالی که بخش درون‌ریز هورمون‌هایی را تولید و ترشح می‌کند که میزان قند خون را کنترل می‌کند. بخش برون‌ریز 99% و بخش درون‌ریز تنها 1% از آن را تشکیل می‌دهند. پانکراس در انسان‌ها در شکم، پشت معده و جلوی ستون مهره‌ها قرار دارد. پانکراس توسط کیسۀ صفرا، کبد و طحال احاطه شده‌است.

انسولین، گلوکاگون، سوماتواستاتین و پلی‌پپتید پانکراتیک هورمونهای ترشحی پانکراس هستند. بخش برون‌ریز آن شیرۀ پانکراتیک را از مسیر مجرای پانکراسی به دئودنوم تخلیه می‌کند. این شیره حاوی آنزیم‌هایی نظیر لیپاز، آمیلاز و پروتئاز است که به تجزیۀ کربوهیدراتها، پروتئینها و چربیها کمک می‌نمایند.

پانکراتیت، نارسایی بخش برون‌ریز پانکراس و سرطان پانکراس از جمله مهمترین بیماریهای پانکراس هستند.

قرار‌گرفتن پانکراس در اعماق حفرۀ شکمی امکان معاینۀ فیزیکی و لمس آن را دشوار می‌نماید، از این رو استفاده از آزمایش‌های عملکرد پانکراس، اندوسکوپی، آنژیوگرافی، آزمایش خون، MRI و CAT در تشخیص اختلالات آن رایج و پرکاربرد هستند. در ادامه به توضیح دقیقتر انواع بیماریهای پانکراس، علایم بالینی و روش‌های تشخیصی آنها می‌پردازیم.

پانکراتیت یا التهاب پانکراس

پانکراتیت یکی از رایج‌ترین بیماریهای پانکراس و به معنای التهاب پانکراس است که باعث تولید بیش از حد آنزیم‌های گوارشی می‌شود که شروع به هضم و جذب خود‌به‌خودی پانکراس و بافت های شکمی می‌کنند. پانکراتیت به دو دستۀ حاد و مزمن تقسیم‌بندی می‌شود. هر دو نوع آن می‌توانند عوارض شدیدی را ایجاد کنند.

پانکراتیت حاد به طور ناگهانی شروع می‌شود و با درمان مناسب در طی چند روز بهبود می‌یابد. به طور کلی آسیب بافتی ایجاد‌شده توسط پانکراتیت حاد برگشت‌پذیر است. پانکراتیت حاد بیشتر در سنین میانسالی و پیری رخ می‌دهد، اما امکان دارد در هر سنی بروز کند.

عوارض ثانویۀ آن شامل هپاتیت، انسداد مجاری کبدی-صفراوی، نارسایی کلیوی، DIC، نارسایی چندین ارگان و مرگ می‌شود. به خاطر جدی‌بودن عوارض، بهتر است پانکراتیت حاد جدی گرفته شود و به سرعت درمان شود.

در مورد شاخص توده بندی یا BMI بیشتر بدانید

ریسک‌فاکتورهای پانکراتیت حاد شامل چاقی، هایپرلیپیدمی ناشناخته، رژیم‌های غذایی با چربی بالا، کم‌کاری تیروئید، بیماری کوشینگ، عفونتهای گوارشی و داروهای خاص هستند.

پانکراتیت مزمن بیماری ادامه‌دار التهابی است که سالهای زیادی ادامه می‌یابد و آسیب بافتی پانکراس غیرقابل‌بازگشت می‌شود. به مرور زمان بافت آسیب‌دیدۀ پانکراس عملکرد خود را از دست می‌دهد و قادر به ترشح میزان کافی آنزیمهای گوارشی نیست. این وضعیت می‌تواند ناشی از بیماری اولیۀ پانکراس و یا به دنبال سایر بیماریهای سیستمیک رخ دهد. عوارض ثانویه شامل نارسایی بخش برون‌ریز پانکراس (EPI)، طولانی‌شدن علایم و دیابت می‌شوند.

علایم بالینی

نشانۀ بالینی مهم پانکراتیت حاد، درد پایدار تقریبا در بالای معده است که به طور ناگهانی گسترش می‌یابد. این درد به تدریج بدتر می‌شود و می‌تواند در امتداد پشت یا زیر شانۀ چپ امتداد یابد. خوردن و آشامیدن به ویژه غذاهای چرب نیز ممکن است به بدتر‌شدن سریع احساس شما کمک کند. اسهال، تب، بی‌اشتهایی، بی‌حالی، ضعف، حالت تهوع، استفراغ و نبض سریع از نشانه‌های دیگر آن هستند.

مهمترین نشانۀ بالینی پانکراتیت مزمن درد شکم است که می‌تواند ناگهانی و شدید باشد و یا دوره‌های خفیف‌تر درد را شامل شود. برای بعضی از بیماران درد دایمی است. علایم بالینی دیگر پانکراتیت مزمن شامل تهوع، از‌دست‌دادن وزن، مدفوع چرب، عدم تحمل گلوکز، اسهال مزمن و درد پشت می‌شوند. با ادامه‌دار‌شدن بیماری و کاهش آنزیم‌های گوارشی، بیمار علایم بالینی سازگار با نارسایی بخش برون‌ریز پانکراس را نشان می‌دهد.

روشهای تشخیص

پزشک روند تشخیص را با معاینۀ فیزیکی کامل شروع می‌کند. همچنین نشانه‌های بالینی و تاریخچۀ بیماری را از بیمار خواهد پرسید. تستهای تشخیصی که پزشک شما ممکن است درخواست دهد، شامل:

• بررسی ریسک‌فاکتورها
• تستهای آزمایشگاهی نظیر CBC و بیوشیمی خون
• آمیلاز و لیپاز افزایش‌یافته تا سه برابر حالت نرمال
• رادیوگرافی
• اسکنهای تصویربرداری
• اندوسکوپی نواحی بالاتر
• ERCP
• اندوسکوپی با اولتراسوند (EUS)

خواهند بود.

نارسایی بخش برون‌ریز پانکراس (EPI)

یکی دیگر از بیماریهای پانکراس، نارسایی بخش برون‌ریز پانکراس است که در آن رودۀ باریک قادر به هضم کامل غذا نیست، به این خاطر که پانکراس توانایی تولید آنزیمهای گوارشی کافی برای هضم و جذب مناسب مواد غذایی را ندارد. غذای هضم‌نشده در روده منجر به رشد بیش از حد باکتریها می‌شود که می‌تواند وضعیت را پیچیده‌تر کند. این وضعیت نیاز به مدیریت مادام‌العمر دارد.

آیا می‌دانید یکی از روش‌های کاهش وزن و رهایی از چاقی مفرط انجام جراحی چاقی است؟ برای انجام این کار می‌توانید به دکتر جراح لاغری در تهران مراجعه کنید.

از جمله علل ایجاد آن می‌توان به هایپوپلازی پانکراس، نئوپلازی و پانکراتیت مزمن اشاره کرد. EPI اغلب به آرامی و در طی سالهای زیاد پیشرفت می‌کند. عوارض ثانویۀ آن شامل جذب ناکافی مواد غذایی، کمبود ویتامینهای محلول در چربی در بدن، مشکلات رشد در کودکان، ضعف سیستم ایمنی و افزایش احتمال بیماریهای قلبی‌و‌عروقی می‌شوند.

علایم بالینی

مهمترین علایم بالینی EPI عبارتند از:

• درد و نفخ شکم
• کاهش وزن چشمگیر در کنار پرخوری به خصوص در کودکان و نوزادان
• مدفوع چرب (رنگ‌پریده و گاهی بدبو که شناور می‌ماند.)
• یبوست
• اسهال
• مشکلات پوست و مو به خاطر عدم هضم و جذب مناسب غذا

روشهای تشخیص

پزشک با معاینۀ فیزیکی بیمار مواردی همچون کاهش وزن، تورم و درد شکم را بررسی می‌کند. تست‌های مدفوع، آزمایش خون و گاهی آزمایش عملکرد پانکراس برای تشخیص بیماری به کار می‌روند.

سرطان پانکراس

سرطان پانکراس از جمله بیماریهای پانکراس است که درمان دشوار و زمانبری دارد. زمانی که سلول‌های پانکراس بدون کنترل تغییر می‌یابند و تکثیر می‌شوند، تومور به وجود می‌آید. بیشتر سرطان‌های پانکراس از مجاری آن شروع می‌شوند. تومورهای پانکراس می‌توانند اولیه یا ثانویه باشند که از سایر بخشهای بدن متاستاز داده‌اند. سرطان پانکراس تنها 3% از تمام سرطان‌ها را در ایالات متحده تشکیل می‌دهد و دهمین سرطان رایج بین مردان و هشتمین سرطان رایج در زنان است. بیش از نیمی از موارد آدنوکارسینوم پانکراس در سن بالای هفتاد سال رخ می‌دهند.

دو نوع اصلی تومور پانکراس وجود دارد:

1. تومورهای بخش برون‌ریز: که 90% تمام تومورهای پانکراس را تشکیل می‌دهند. رایجترین نوع سرطان پانکراس، آدنوکارسینوما است.
2. تومورهای اعصاب و غدد: که کمتر از 10% تومورهای پانکراس را تشکیل می‌دهند. کارسینومای جزایر لانگرهانس نام دیگر این تومورها است.

علایم بالینی

علایم بالینی نامشخص هستند و اغلب با علایم بالینی پانکراتیت اشتباه می‌شوند. رایج‌ترین نشانه‌های بالینی سرطان پانکراس شامل زردی پوست، درد شکم یا درد کمر، کاهش وزن بی‌دلیل، کم‌رنگی مدفوع، ادرار تیره و بی‌اشتهایی می‌باشند. علایم بالینی به طور معمول در مراحل پیشرفتۀ بیماری بروز می‌کنند.

روشهای تشخیص

همانند سایر بیماریهای پانکراس، پزشک در کنار معاینه و توجه به علایم بالینی، می‌تواند از روشهای تصویربرداری تشخیصی نظیر سی‌تی‌اسکن، سونوگرافی، ام‌آر‌آی و رادیوگرافی کمک بگیرد. اولتراسوند، لاپاروتومی و بیوپسی روشهای دیگر بررسی دقیقتر ناحیه برای تشخیص سرطان می‌باشند.