دیابت بارداری (Gestational diabetes) یک نوع دیابت است که بر نحوه استفاده سلول‌ها از قند (گلوکز) تأثیر می‌گذارد و باعث افزایش قند خون می‌شود. ازآنجایی‌که این بیماری می‌تواند بر سلامت جنین و روند بارداری تأثیر منفی بگذارد، باید به‌موقع تشخیص داده شود. معمولا در اثر تغییرات هورمونی و کاهش میزان انسولین، در اواسط دوران بارداری و بین هفته 24 تا 28 ام ظاهر می‌شود.
بهتر است بدانید که ابتلا به دیابت بارداری، به این معنی نیست که شما قبل از باردار شدن به دیابت مبتلا بوده‌اید. خبر خوب این است که این بیماری را می‌توان با خوردن غذاهای سالم، ورزش و در صورت لزوم مصرف دارو کنترل و درمان کرد. در ادامه به جزئیات بیشتری از آن اشاره خواهیم کرد.
علائم رایج دیابت بارداری
دیابت بارداری معمولا هیچ علامت قابل توجهی ایجاد نمی‌کند و اغلب در طی غربالگری و بررسی میزان قند خون تشخیص داده می‌شود. البته برخی از مادران ممکن است در صورت افزایش بیش ازحد قند خون (هایپرگلیسمی) با علائمی مانند موارد زیر مواجه شوند:
- تشنگی زیاد
- پُر ادراری
- خشکی دهان
- خستگی مزمن
- تاری دید
- احساس خارش در ناحیه تناسلی
قابل ذکر است که برخی از این علائم در دوران بارداری شایع هستند و لزوما نشانه ابتلا به دیابت بارداری نیستند. پس بهتر است برای تشخیص قطعی به پزشک مراجعه کنید.
علل بروز دیابت بارداری
هورمونی به نام انسولین، گلوکز (قند) غذا را تجزیه می‌کند و آن را به سلول‌ها می‌رساند. اگر انسولین درست کار نکند یا به اندازه کافی تولید نشود، قند در خون انباشته‌شده و منجر به بروز دیابت می‌شود. در دوران بارداری، تغییرات هورمونی می‌توانند در عملکرد انسولین اختلال ایجاد کنند.
البته ژنتیک، اضافه وزن (BMI بیشتر از 25) و چاقی (BMI بیشتر از 30) مادر نیز در بروز این مشکل دخیل هستند. از سایر فاکتورهای خطر موثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن بالای مادر (معمولا بالاتر از 40 سال)
- عدم تحرک بدنی مادر
- سابقه دیابت بارداری مادر در بارداری‌های قبلی
- سابقه زایمان نوزادی با وزن 4.5 کیلوگرم یا بیشتر
- ابتلا مادر به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
- انجام جراحی بای‌پس معده یا سایر جراحی‌های لاغری قبل از بارداری
- ابتلا مادر به دیابت، بیماری قلبی و فشار خون بالا
عوارض قابل توجه دیابت بارداری برای مادر و جنین
دیابت بارداری در صورت عدم درمان می‌تواند باعث بروز مشکلات زیر شود:
- بزرگتر شدن بیشازحد نوزاد. این مسئله ممکن است منجر به بروز مشکلاتی در هنگام زایمان شود و احتمال انجام زایمان سزارین را افزایش دهد.
- پلی هیدرآمنیوس یا افزایش مایع آمنیوتیک در اطراف جنین. این مسئله می‌تواند باعث زایمان زودرس یا بروز مشکلاتی در زمان زایمان شود.
- زایمان زودرس (زایمان قبل از هفته 37 ام بارداری)
- پره‌اکلامپسی یا افزایش فشار خون مادر در دوران بارداری. در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به تشدید عوارض بارداری و حتی سقط جنین شود.
- قند خون پایین نوزاد پس از تولد. درمان سریع آن اهمیت دارد. زیرا ممکن است باعث تشنج نوزاد شود و گاهی نیاز به تزریق داخل وریدی محلول گلوکز دارد.
- زردی پوست و چشم (یرقان) نوزاد پس از تولد. این مسئله نیاز به درمان فوری در بیمارستان دارد. زیرا اغلب با خطر آسیب به مغز نوزاد همراه است.
- مشکلات جدی تنفسی نوزاد. نوزادانی‌که زود به دنیا می‌آیند، ممکن است سندرم دیسترس تنفسی را تجربه کنند. وضعیتی‌که روند تنفس را دشوار می‌کند.
- سقط جنین بعد از هفته بیستم بارداری و از دست دادن نوزاد (مرده‌زایی)
تحقیقات نشان داده‌اند که دیابت بارداری احتمال ابتلا مادر پس از زایمان به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد. در ادامه به راهکارهایی برای پیشگیری، تشخیص و درمان آن اشاره خواهیم کرد.
راهکارهایی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت بارداری
از نظر پزشکان، اگرچه هیچ تضمینی برای پیشگیری از بروز دیابت بارداری وجود ندارد اما داشتن عادات سالم قبل و بعد از بارداری ممکن است خطر ابتلا به آن را کاهش دهد. در ادامه به چندین مورد از آنها اشاره خواهیم کرد.
خوردن غذاهای سالم
غذاهای پرفیبر، کم‌چرب و کم‌کالری را انتخاب کنید. بیشتر به‌سراغ میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل بروید و از مصرف بیشازحد مواد غذایی حاوی کربوهیدارت (مانند برنج سفید) و چربی‌های اشباع (مانند چربی حیوانی) پرهیز کنید.
انجام فعالیت بدنی کافی
ورزش منظم قبل و حین بارداری، می‌تواند از شما در برابر ابتلا به دیابت بارداری محافظت کند. در بیشتر روزهای هفته 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط مانند پیاده‌روی سریع داشته باشید.
شروع بارداری با رنج وزنی مناسب
اگر قصد بارداری دارید، کاهش وزن مناسب از قبل ممکن است به شما کمک کند تا بارداری سالم‌تری داشته باشید.
افزایش وزن طبیعی در دوران بارداری
مشخص شده است که افزایش وزن سریع و بیشازحد، می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد. پس در دوران بارداری، به رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم پایبند باشید.
یکی از روش‌های کاهش وزن انجام جراحی چاقی است که باید حتما توسط جراح چاقی متخصص و باسابقه انجام شود.
نحوه صحیح تشخیص دیابت بارداری
برای تشخیص، پزشک دستور انجام آزمایش خون می‌دهد تا میزان قند خون شما را بررسی کند. به‌خصوص اگر فاکتورهای خطر این بیماری را داشته باشید. معمولا به ترتیب از نتایج تست‌های قند خون ناشتا (FBS)، تست چالش گلوکز (GCT) و تست تحمل گلوکز (GTT) برای تشخیص قطعی استفاده می‌شود.
روش‌های درمان دیابت بارداری
اگر به دیابت بارداری مبتلا شده باشید، با کنترل میزان قند خون می‌توانید احتمال بروز مشکلات بعدی را کاهش دهید. به‌همین‌دلیل، معمولا پزشک از شما می‌خواهد که یک دستگاه گلوکومتر تهیه و در طول روز حداقل دو بار (اول صبح و بعد از ناهار) وضعیت خود را بررسی کنید.
سطح قند خون ممکن است با تغییر رژیم غذایی و فعالیت بیشتر کاهش یابد. یک رژیم غذایی سالم شامل مواد غذایی مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی است. چراکه مواد مغذی، فیبر بالا و چربی و کالری کمی دارند.
ورزش‌های ملایمی مانند پیاده‌روی، شنا و یوگا گزینه مناسبی برای مدیریت قند خون هستند. قابل ذکر است که ورزش منظم می‌تواند به تسکین برخی از ناراحتی‌های رایج بارداری مانند کمردرد، گرفتگی عضلات، تورم، یبوست و مشکلات خواب نیز کمک کند. با تایید پزشک خود، 30 دقیقه ورزش متوسط را در بیشتر روزهای هفته در نظر بگیرید.
با این وجود، اگر تغییر در سبک زندگی به اندازه کافی موثر نباشد، باید دارودرمانی شامل مصرف قرص یا تزریق انسولین را نیز آغاز کنید. البته تجربه نشان داده است که تعداد کمی از زنان مبتلا به دیابت بارداری به تزریق انسولین نیاز دارند.
انجام منظم سونوگرافی یا آزمایش‌های دیگر برای بررسی وضعیت رشد و تکامل کودک اهمیت زیادی دارد. با توجه به اینکه اگر در شرایط دیابت بارداری، زایمان طبیعی قبل از هفته 41 ام انجام نشود، لازم است سزارین انجام شود.
سخن آخر
دیابت بارداری زمانی بروز می‌کند که در دوران حاملگی، گلوکز بیشازحد در خون شما وجود داشته باشد. معمولا با چند آزمایش خون ساده به‌راحتی تشخیص داده می‌شود. در صورت عدم درمان، می‌تواند برای شما و جنین عوارضی ایجاد کند. مشورت با پزشک متخصص کمک زیادی به شما در این زمینه می‌کند.
